Tại điều 11 và khoản 1 điều 12, khoản 1 điều 13
thông tư 133/2016/TT-BTC quy định về nguyên tắc kế toán tiền và nguyên tắc hạch
toán tiền mặt, tiền gửi ngân hàng đối với doanh nghiệp áp dụng chế độ kế toán
cho doanh nghiệp vừa và nhỏ như sau:
Điều 11. Nguyên tắc kế toán tiền
1. Kế toán phải mở sổ kế toán ghi chép hàng ngày liên tục
theo trình tự phát sinh các khoản thu, chi, xuất, nhập tiền, ngoại tệ và tính
ra số tồn tại quỹ và từng tài khoản ở Ngân hàng tại mọi thời điểm để tiện cho
việc kiểm tra, đối chiếu.
2. Các khoản tiền do doanh nghiệp khác và cá nhân ký
cược, ký quỹ tại doanh nghiệp được quản lý và hạch toán như tiền của doanh
nghiệp.
3. Khi thu, chi phải có phiếu thu, phiếu chi và có đủ chữ
ký theo quy định của chế độ chứng từ kế toán.
4. Kế toán phải theo dõi chi tiết tiền theo nguyên tệ.
Khi phát sinh các giao dịch bằng ngoại tệ, kế toán phải quy đổi ngoại tệ ra
Đồng Việt Nam theo nguyên tắc:
- Bên Nợ các tài khoản tiền áp dụng tỷ giá giao dịch thực
tế;
- Bên Có các tài khoản tiền áp dụng tỷ giá ghi sổ bình
quân gia quyền.
5. Tại thời điểm lập Báo cáo tài chính theo quy định của
pháp luật, doanh nghiệp phải đánh giá lại số dư ngoại tệ và vàng tiền tệ theo tỷ
giá giao dịch thực tế.
Điều 12. Tài khoản 111 – Tiền mặt
1. Nguyên tắc kế toán hạch toán tiền mặt
a) Tài khoản này dùng để phản ánh tình hình thu, chi, tồn
quỹ tại quỹ doanh nghiệp bao gồm: Tiền Việt Nam, ngoại tệ và vàng tiền tệ. Chỉ
phản ánh vào TK 111 “Tiền mặt” số tiền mặt, ngoại tệ, vàng tiền tệ thực tế
nhập, xuất, tồn quỹ. Đối với khoản tiền thu được chuyển nộp ngay vào Ngân hàng
(không qua quỹ tiền mặt của doanh nghiệp) thì không ghi vào bên Nợ TK 111 “Tiền
mặt” mà ghi vào bên Nợ TK 113 “Tiền đang chuyển”.
b) Các khoản tiền mặt do doanh nghiệp khác và cá nhân ký
cược, ký quỹ tại doanh nghiệp được quản lý và hạch toán như các loại tài sản
bằng tiền của doanh nghiệp.
c) Khi tiến hành nhập, xuất quỹ tiền mặt phải có phiếu
thu, phiếu chi và có đủ chữ ký của người nhận, người giao, người có thẩm quyền
cho phép nhập, xuất quỹ theo quy định của chế độ chứng từ kế toán. Một số
trường hợp đặc biệt phải có lệnh nhập quỹ, xuất quỹ đính kèm.
d) Kế toán quỹ tiền mặt phải có trách nhiệm mở sổ kế toán
quỹ tiền mặt, ghi chép hàng ngày liên tục theo trình tự phát sinh các khoản
thu, chi, xuất, nhập quỹ tiền mặt, ngoại tệ và tính ra số tồn quỹ tại mọi thời
điểm.
đ) Thủ quỹ chịu trách nhiệm quản lý và nhập, xuất quỹ
tiền mặt. Hàng ngày thủ quỹ phải kiểm kê số tồn quỹ tiền mặt thực tế, đối chiếu
số liệu sổ quỹ tiền mặt và sổ kế toán tiền mặt. Nếu có chênh lệch, kế toán và
thủ quỹ phải kiểm tra lại để xác định nguyên nhân và kiến nghị biện pháp xử lý
chênh lệch.
e) Khi phát sinh các giao dịch bằng ngoại tệ, kế toán
phải quy đổi ngoại tệ ra Đồng Việt Nam theo nguyên tắc:
- Bên Nợ TK 1112 áp dụng tỷ giá giao dịch thực tế. Riêng
trường hợp rút ngoại tệ từ ngân hàng về nhập quỹ tiền mặt thì áp dụng tỷ giá
ghi sổ kế toán của TK 1122;
- Bên Có TK 1112 áp dụng tỷ giá ghi sổ bình quân gia
quyền.
Việc xác định tỷ giá hối đoái giao dịch thực tế được thực
hiện theo quy định tại phần hướng dẫn tài khoản 413 - Chênh lệch tỷ giá hối
đoái và các tài khoản có liên quan.
g) Vàng tiền tệ được phản ánh trong tài khoản này là vàng
được sử dụng với các chức năng cất trữ giá trị, không bao gồm các loại vàng
được phân loại là hàng tồn kho sử dụng với mục đích là nguyên vật liệu để sản
xuất sản phẩm hoặc hàng hoá để bán. Việc quản lý và sử dụng vàng tiền tệ phải
thực hiện theo quy định của pháp luật hiện hành.
h) Tại tất cả các thời điểm lập Báo cáo tài chính theo
quy định của pháp luật, doanh nghiệp phải đánh giá lại số dư ngoại tệ và vàng
tiền tệ theo nguyên tắc:
- Tỷ giá giao dịch thực tế áp dụng khi đánh giá lại số dư
tiền mặt bằng ngoại tệ là tỷ giá mua ngoại tệ của ngân hàng thương mại nơi
doanh nghiệp thường xuyên có giao dịch (do doanh nghiệp tự lựa chọn) tại thời
điểm lập Báo cáo tài chính.
- Vàng tiền tệ được đánh giá lại theo giá mua trên thị
trường trong nước tại thời điểm lập Báo cáo tài chính. Giá mua trên thị trường
trong nước là giá mua được công bố bởi Ngân hàng Nhà nước. Trường hợp Ngân hàng
Nhà nước không công bố giá mua vàng thì tính theo giá mua công bố bởi các đơn
vị được phép kinh doanh vàng theo luật định.
Điều 13. Tài khoản 112 – Tiền gửi ngân hàng
1. Nguyên tắc kế toán hạch toán tiền gửi ngân hàng
Tài khoản này dùng để phản ánh số hiện có và tình hình
biến động tăng, giảm các khoản tiền gửi không kỳ hạn tại Ngân hàng của doanh
nghiệp. Căn cứ để hạch toán trên tài khoản 112 “tiền gửi Ngân hàng” là các giấy
báo Có, báo Nợ hoặc bản sao kê của Ngân hàng kèm theo các chứng từ gốc (uỷ
nhiệm chi, uỷ nhiệm thu, séc chuyển khoản, séc bảo chi,…).
a) Khi nhận được chứng từ của Ngân hàng gửi đến, kế toán
phải kiểm tra, đối chiếu với chứng từ gốc kèm theo. Nếu có sự chênh lệch giữa
số liệu trên sổ kế toán của doanh nghiệp, số liệu ở chứng từ gốc với số liệu
trên chứng từ của Ngân hàng thì doanh nghiệp phải thông báo cho Ngân hàng để
cùng đối chiếu, xác minh và xử lý kịp thời. Cuối tháng, chưa xác định được
nguyên nhân chênh lệch thì kế toán ghi sổ theo số liệu của Ngân hàng trên giấy
báo Nợ, báo Có hoặc bản sao kê. Số chênh lệch (nếu có) ghi vào bên Nợ TK 138
“Phải thu khác” (1388) (nếu số liệu của kế toán lớn hơn số liệu của Ngân hàng) hoặc
ghi vào bên Có TK 338 “Phải trả, phải nộp khác” (3388) (nếu số liệu của kế toán
nhỏ hơn số liệu của Ngân hàng). Sang tháng sau, tiếp tục kiểm tra, đối chiếu,
xác định nguyên nhân để điều chỉnh số liệu ghi sổ.
b) Ở những doanh nghiệp có các tổ chức, bộ phận phụ thuộc
không tổ chức kế toán riêng, có thể mở tài khoản chuyên thu, chuyên chi hoặc mở
tài khoản thanh toán phù hợp để thuận tiện cho việc giao dịch, thanh toán. Kế
toán phải mở sổ chi tiết theo từng loại tiền gửi (Đồng Việt Nam, ngoại tệ các
loại).
c) Phải tổ chức hạch toán chi tiết số tiền gửi theo từng
tài khoản ở Ngân hàng để tiện cho việc kiểm tra, đối chiếu.
d) Khoản thấu chi ngân hàng không được ghi âm trên tài
khoản tiền gửi ngân hàng mà được phản ánh tương tự như khoản vay ngân hàng.
đ) Khi phát sinh các giao dịch bằng ngoại tệ, kế toán
phải quy đổi ngoại tệ ra Đồng Việt Nam theo nguyên tắc:
- Bên Nợ TK 1122 áp dụng tỷ giá giao dịch thực tế. Riêng
trường hợp rút quỹ tiền mặt bằng ngoại tệ gửi vào Ngân hàng thì phải được quy
đổi ra Đồng Việt Nam theo tỷ giá ghi sổ kế toán của tài khoản 1112.
- Bên Có TK 1122 áp dụng tỷ giá ghi sổ Bình quân gia
quyền.
Việc xác định tỷ giá hối đoái giao dịch thực tế được thực
hiện theo quy định tại phần hướng dẫn tài khoản 413 - Chênh lệch tỷ giá hối
đoái và các tài khoản có liên quan.
e) Vàng tiền tệ được phản ánh trong tài khoản này là vàng
được sử dụng với các chức năng cất trữ giá trị, không bao gồm các loại vàng
được phân loại là hàng tồn kho sử dụng với mục đích là nguyên vật liệu để sản
xuất sản phẩm hoặc hàng hoá để bán. Việc quản lý và sử dụng vàng tiền tệ phải
thực hiện theo quy định của pháp luật hiện hành.
g) Tại tất cả các thời điểm lập Báo cáo tài chính theo
quy định của pháp luật, doanh nghiệp phải đánh giá lại số dư ngoại tệ và vàng
tiền tệ theo nguyên tắc:
- Tỷ giá giao dịch thực tế áp dụng khi đánh giá lại số dư
tiền gửi ngân hàng bằng ngoại tệ là tỷ giá mua ngoại tệ của chính ngân hàng
thương mại nơi doanh nghiệp mở tài khoản ngoại tệ tại thời điểm lập Báo cáo tài
chính. Trường hợp doanh nghiệp có nhiều tài khoản ngoại tệ ở nhiều ngân hàng
khác nhau và tỷ giá mua của các ngân hàng không có chênh lệch đáng kể thì có
thể lựa chọn tỷ giá mua của một trong số các ngân hàng nơi doanh nghiệp mở tài
khoản ngoại tệ làm căn cứ đánh giá lại.
- Vàng tiền tệ được đánh giá lại theo giá mua trên thị
trường trong nước tại thời điểm lập Báo cáo tài chính. Giá mua trên thị trường
trong nước là giá mua được công bố bởi Ngân hàng Nhà nước. Trường hợp Ngân hàng
Nhà nước không công bố giá mua vàng thì tính theo giá mua công bố bởi các đơn
vị được phép kinh doanh vàng theo luật định.
Xem thêm: Hạch toán thuế và các khoản phải nộp Nhà nước theo TT 133